کد مطلب:33628 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:111

در فرهنگ اسلامی یكی از مهمترین خدمات عارفان همین بوده كه به ما آموخته اند خدا دوست داشتنی است. البته ایشان در این خصوص از محض تعلیمات اسلام الهام یافته اند، ولی این معنا را بسیار باز كرده و شكافته اند. این كشف بسیار بزرگی بوده است. هیچ ارباب و برده داری، دوست داشتنی نیست، فقط در خور نفرت است. اما در اسلام رابطه ی میان بنده و خداوند، رابطه ای است مملو از ولایت و محبت. تا آنجا كه در حدیث آمده است كه:

الدین هو الحب و الحب هو الدین

دین همان محبت است و محبت همان دین است. (نوادر رواندی، ج 5)

خداوند البته از یك سو ولی است، یعنی دقیقا با بنده همان رابطه ی مولا و عبد را دارد، همه چیز بنده از آن اوست و بنده به هیچ نحوی از انحاء در برابر او استقلال ندارد و لذا به یك معنا بنده در خداوند محو است، اما از سوی دیگر بنده موجودی است كه لایق و قادر بر دوست داشتن خداوند است. آن خدایی كه در مقام مولویت تا بدان پایه از بنده فاصله می گیرد، در مقام محبت تا به این میزان نزدیك می شود. این ارتباط دو گانه ی بنده با خداوند- اگر بنده بتواند آن را حفظ كند- از اعجاز آمیزترین نسبتهاست. یعنی اگر بنده بتواند در عین حفظ احتشام خداوند، به او نزدیك شود، به مقام رفیع بندگی نزدیك شده است.

بنابراین اگر چه در قرآن واژه های «عبد» و «عبودیت» از فرهنگ برده داری آن عصر برگرفته شده اند، ولی در قاموس قرآنی این واژگان تلطیف و تصعید معنوی فوق العاده ای پیدا كرده و با نمك محبت آمیخته شده اند، به طوری كه آن محتوای غیر انسانی و ضد انسانی فرهنگ

[صفحه 196]

برده داری به طور كامل از آنها ستانده شده است. با این وصف البته بنده، بنده می ماند. یعنی همچنان این اصل مورد تاكید است كه بنده، بنده است و هیچ گاه به مرتبه ای نمی رسد كه از خداوند گله ای كند یا دم از مرتبتی بزند و اظهار رعونتی نماید. بنده هر قدر هم كه در مقامات محبت بالا برود، هرگز بدان حد نخواهد رسید.

روایتی از پیامبر اكرم (ص) نقل شده است كه صرف نظر از صحت و سقم استناد آن، مستند فكری پاره ای از مسلمین بوده و در حیات فكری و سلوكی ایشان وارد گردیده است. از پیامبر (ص) نقل كرده اند كه فرمود:

رحم الله اخی عیسی كان عینه الیسری عمیاء، رحم الله اخی موسی كان عینه الیمنی عمیاء. انا ذو العینین:

خداوند برادرم عیسی را رحمت كند، چشم چپ او نابینا بود. خداوند برادرم موسی را رحمت كند، چشم راست او نابینا بود، اما من هر دو چشمم بیناست.

بزرگانی كه این سخن را نقل كرده اند از آن این معنی را اراده می كردند كه در مكتب عیسی نبی چشم بر مولیت بسته است و در دیگری چشم بر محبت بسته می باشد اما در مكتب پیامبر اسلام (ص) چشم بر هر دو معنا گشوده است، یعنی خداوند از یك جهت همان مولا است و از جهت دیگر كسی است به لطافت یك معشوق و به صمیمیت یك دوست. به بیان دیگر خداوند از یك حیث آن قدر به آدمیان نزدیك است كه او را دركنار خود می بینند و از حیث دیگر آن قدر دور است كه هیچ گاه نمی توانند تصور نزدیك شدن و پای بر مسند او نهادن را در مخیله بگنجانند.

صفحه 196.